Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Architektura drewniana

Architektura drewniana w Dolinie Biebrzy, to jeden z kluczowych elementów tworzących lokalna kulturę. Często można jeszcze zauważyć w tutejszym krajobrazie dawne wiejskie zabudowania, obiekty sakralne, wiatraki, czy przydrożne krzyże i kapliczki. 

Niewątpliwie drewniane domy to najlepiej zachowany element drewnianej architektury, na podstawie którego można zauważyć zróżnicowanie kulturowe i przenikanie kultury wschodnio- i zachodniosłowiańskej. Na terenach położonych na południowy wschód od biegu rzeki, dominują domy stojące szczytem do ulicy, składające się z części mieszkalnej i gospodarczej, przeznaczonej dla zwierząt. Lewobrzeżna strona doliny to domy ustawione frontem do ulicy,  nie posiadające części gospodarczej.

Lokalizację, wygląd, sposób budowy i użytkowanie domu zawsze uważano za coś szczególnie ważnego. Do budowy wybierano najlepsze drewno, które miało zapewnić odpowiednią trwałość całej konstrukcji domu. Jako materiał budowlany wykorzystywano drewno sosnowe, ponieważ jest dość miękkie, łatwo poddaje się obróbce, a jednocześnie jest trwałe. Typową dla domu wiejskiego konstrukcją ścian była konstrukcja zrębowa (wieńcowa) - wznoszona z okrąglaków, półokrąglaków lub bali obrobionych do kantu, kładzionych poziomo jeden na drugim, łączonych na narożnikach węgłami w zamknięty wieniec. Dominowały dachy czterospadowe i dwuspadowe, kryte głównie słomą żytnią. 

Opisując drewniany dom, nie sposób nie wspomnieć o zdobnictwie, które stanowi jedną z charakterystycznych cech architektury drewnianej. Ważną rolę odgrywały okna trójszybowe, choć czasem spotkać można jeszcze starsze formy jedno- lub dwuskrzydłowe z podziałem na cztery bądź sześć części. Zdobiono je nad- i podokiennikami, które pojawiły się na początku XX wieku. Nadokienniki stały się najbardziej zdobionymi detalami w elewacji domu. Można było dostrzec motywy geometryczne, roślinne oraz zoomorficzne, oparte na stylizowanych motywach, zaczerpniętych z realnego bądź fantastycznego świata zwierząt. Spośród tych ostatnich należy wymienić kontury ptaków czy ryb, rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach nadokiennika. Najczęściej spotykane motywy zdobnicze narożników również miały kształty roślinne lub geometryczne. Szczyt zdobiono w różnorodne wzory geometryczne poprzez podział na dwa pola – górne w kształcie trójkąta i dolne, w kształcie trapezu. Popularnym i najbardziej efektownym motywem szalunku był układ desek w formie półokręgu, dający efekt wschodzącego słońca. Bardzo charakterystycznym w zdobieniu szczytów w XIX wieku, a dziś już zupełnie niespotykanym detalem w regionie był rogownik. Składał się z dwóch skrzyżowanych desek, których górne zakończenia wystawały ponad połać dachu.

Również ganki i werandy obok przeznaczenia praktycznego miały funkcję estetyczną. W większości domów były dwa wejścia: jedno od podwórza tzw. gospodarcze, natomiast drugie od ulicy prowadzące bezpośrednio do izby-pokoju. Drzwi, dawniej jednoskrzydłowe, z czasem podzielono na dwa skrzydła. Obijano je deseczkami tworząc geometryczne kompozycje, a z początkiem XX wieku składano z cieńszych i grubszych elementów tworząc płyciny zwane filungami. Reprezentacyjne drzwi domu witały przybywającego gościa, a z gościnności słyną nadal tutejsi mieszkańcy. 

Tekst: Joanna Marcinkowska

„Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz Gminy Lipsk"