Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Badania naukowe

Dolina Biebrzy z uwagi na swą unikatowość, zróżnicowanie środowisk i wysoki stopień naturalności jest obiektem zainteresowania naukowców z różnych dziedzin, zarówno z kraju jak też z zagranicy.
Badania naukowe są podstawowych zadaniem statutowym parku narodowego toteż w 1999 roku w strukturze BPN została utworzona Sekcja Badań Naukowych, która w latach 2001-2005 roku funkcjonowała jako Zespół Badań Naukowych i Monitoringu, później jako Pracownia Naukowo-Edukacyjna, a aktualnie Dział Monitoringu Przyrodniczego i Sozologicznego. Do podstawowych zadań Działu należy: organizacja i udział w realizacji monitoringu przyrody i środowiska Parku, współpraca z zewnętrznymi instytucjami naukowymi, planowanie działań ochronnych, wykonywanie prac badawczych.
Badania własne Działu Monitoringu Przyrodniczego i Sozologicznego dotyczą zmian w zbiorowiskach nieleśnych Parku, flory roślin naczyniowych, zgrupowań motyli, populacji niepylaka mnemozyny, wpływu sukcesji roślinnej oraz realizowanych zabiegów ochronnych na zespoły ptaków i skład gatunkowy zbiorowisk roślinnych, inwentaryzacja flory i fauny Parku. Stanowią one niewielki wycinek działalności naukowej realizowanej na obszarze Parku.

Większość prac badawczych realizowana jest przez przedstawicieli instytutów naukowych i ośrodków akademickich z kraju i z zagranicy. Zakres tematyczny realizowanych badań jest bardzo szeroki. Największym zainteresowaniem cieszyły się dotychczas badania:

• biologii i ekologii wybranych gatunków (tj.: wodniczka, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, cietrzew, nornik północny)
• populacyjne: łosia i innych jeleniowatych, ssaków drapieżnych, drobnych ssaków, rzadkich gatunków roślin wysp mineralnych.
• prace inwentaryzacyjne: flory roślin naczyniowych Parku, porostów, motyli, pająków, ryjkowców, mięczaków, biegaczowatych, kózkowatych, rączycowatych, wodniczki.
• zmian w gospodarce wodnej doliny, bilansu wodnego, modelowania gospodarki wodnej w dolinie,
• możliwości zastosowania metod teledetekcyjnych (zdjęć lotniczych i obrazów saltelitarnych) do identyfikacji zasięgu zakrzaczeń, uwilgotnienia siedlisk, jednostek operacyjnych do zarządzania

Spośród wielu instytucji, które wniosły duży wkład w poznanie przyrody i środowiska Parku, współpracujące z Parkiem najdłużej i w najszerszym zakresie to:

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie realizująca badania: ilościowe i jakościowe wód powierzchniowych i gruntowych, zmian w gospodarce wodnej basenu środkowego, bilansu wodnego doliny, możliwości modelowania gospodarki wodnej w dolinie Biebrzy, populacji wybranych gatunków ptaków;
• Uniwersytet w Białymstoku (wcześniej Filia Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku): inwentaryzacje flory roślin naczyniowych, porostów, pająków; badania biologii i ekologii populacji wybranych gatunków roślin, badania populacyjne łosia i innych jeleniowatych, drobnych ssaków, ssaków drapieżnych, wybranych gatunków ptaków; badania zanieczyszczeń powietrza, działalności gospodarczej na obszarach chronionych;
• Uniwersytet w Utrechcie, Alterra Institute, Wageningen: badania z zakresu hydroekologii doliny, modelowania hydrologicznego w planowaniu zarządzania gospodarką wodną w dolinie, możliwości zastosowania wypasu jako narzędzia w ochronie mokradeł, zastosowania obrazów satelitarnych do identyfikacji typów roślinności, procesu wkraczania zakrzaczeń, zintegrowanego systemu wymiany informacji jako podstawowego narzędzia w zrównoważonym zarządzaniu środowiskiem przyrodniczym BPN (wraz z SGGW, IMUZ, BPN, PAŻ, WWF Polska);
• Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Zakład Doświadczalny "Biebrza": badania zmian w gospodarce wodnej doliny, wkraczania zakrzaczeń, badania mineralizacji i właściwości retencyjnych odwodnionych gleb torfowych;
• Instytut Badawczy Leśnictwa: badania różnorodności biologicznej zespołów leśnych, badania behawioru i ekologii nornika północnego, badania wybranych grup i gatunków owadów (biegaczowatych, kózkowatych, rączycowatych, brudnicy nieparki);
• Akademia Rolnicza w Poznaniu: badania wędrówek, biologii i ekologii orlików grubodziobego i krzykliwego, badania roztoczy;
• Uniwersytet we Wrocławiu: ornitofauna, ekologia behawioralna wodniczki.

W latach 1997-2001 dziesięć zespołów z różnych ośrodków naukowych i akademickich pracowało nad przygotowaniem projektu Planu Ochrony Biebrzańskiego PN na 20 lat. W toku prac nad projektem planu przeprowadzono:

• inwentaryzację wielu elementów środowiska przyrodniczego, zasobów krajobrazowych i kulturowych Parku a zwłaszcza dotychczasowego stanu wiedzy o nich,
• waloryzację zasobów Parku,
• zidentyfikowano czynniki zagrażające tym zasobom,
• zaproponowano sposoby i programy eliminacji bądź minimalizacji zagrożeń.

Realizowane badania naukowe i monitoring umożliwiają coraz dokładniejszą ocenę stanu zasobów przyrodniczych Parku, poznanie procesów zachodzących w ekosystemach i czynników je warunkujących oraz efektów prowadzonych działań ochronnych. Rezultaty pracy zespołów badawczych są prezentowane w licznych publikacjach, na krajowych i zagranicznych konferencjach i sympozjach. Bibliografia przyrodnicza doliny Biebrzy liczy już 1657 pozycji. W 2006 r. "Bibliografia przyrodnicza Kotliny Biebrzańskiej" została opublikowana na CD i dołączona do publikacji pokonferencyjnej "85 lat ochrony obszaru Grzęd w dolinie Biebrzy" pod redakcją A. Grygoruka i M. Falenckiej-Jabłońskiej .