Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Eksploatacja puszczy i bagiennych łąk

Dolinę Biebrzy we wczesnym okresie historycznym porastały puszcze. Jej Eksploatacja mogła rozwijać się dopiero po ustaniu wojen. Przybywali do niej myśliwi, rybacy, kosiarze trawy i pasterze bydła ze swoimi stadami. W puszczy były letnie mieszkania bartników, zwane stanami i budami. Taki stan gospodarowania istniał już co najmniej w XIV w. Potwierdza to dokument wystawiony w 1379 r. przez Krzyżaków, w którym zobowiązali się nie utrudniać wyliczonych form eksploatacji puszczy przez „Rusinów i Grodnianów”.
Za prawo wchodzenia do puszczy i korzystania z jej bogactw bartnicy, rybacy i myśliwi przekazywali daniny miodowe, woskowe, rybne i leśne do Wizny, Goniądza i Rajgrodu, w których rezydowali namiestnicy władców.
Bartnicy i rybacy mieli w puszczy tylko budy i szałasy, nieraz bardzo odległe od ich wsi. Np. bartnik spod Grodna miał do przebycia 3 dni drogi. Trwałych budynków nie wolno było wznosić. W swoich prowizorycznych pomieszczeniach mieszkali okresowo. Wraz z rozwojem osadnictwa i przemysłu leśnego zmniejszał się zasięg bartnictwa leśnego i podupadał handel miodem i woskiem. Barcie z reguły były wyłączane z nadania, ale poszczególne drzewa po wycięciu dookoła lasu nie utrzymywały się długo. Ostatnim rezerwatem bartnictwa pozostała puszcza Dybła i bagienne grądy doliny Biebrzy. W 1565 r. naliczono w puszczy Dybła około 800 barci, a w 1617 r. - około 3600. Bartnictwem zajmowało się wiele drobnej szlachty, która w sprawach dotyczących bartnictwa podlegała wraz z innymi bartnikami sądom bartnym. Sądy bartne generalne odbywały się w Wiźnie, a zwykłe w Wąsoszu. Do puszczy tej należały również obszerne łąki w jej środku i na skrajach nad Ełkiem i Biebrzą, z których za osobną opłatą w pieniądzach, kapłonach i owsie korzystali chłopi z okolicznych wsi i miast z Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego a nawet z Prus.
W 1565 r. na grądach na południowym skraju Czerwonego Bagna w Kopytkowie i Jasionowie rozpoczęli służbę osocznicy. Ich zadaniem była ochrona puszczy przed kradzieżami drewna oraz zwierzyny przed kłusownikami w leśnictwie Knyszyn. Z zadań wywiązywali się bardzo sumiennie. Za służbę mieli prawo do brania od 40 do 60 stogów siana rocznie, tj. wykoszenia obszaru około 160-240 ha bagiennych łąk.
Akcja osadnicza prowadzona od XV w. sprawiła, że charakter puszczański zachowały dziś jedynie obszary na północ od doliny Biebrzy (płd. część Puszczy Augustowskiej). Prace melioracyjne a także budowa w XIX w. kanałów: Augustowskiego, Woźnawiejskiego i Rudzkiego zmieniły charakter obszarów bagienno torfowych doliny Biebrzy.

• autor: Artur Wiśniewski

Literatura:

1. Nalepa J., Połekszanie - Plemie jaćwieskie u półocnowschodnich granic Polski [w:] Rocznik Białostocki, 1967, t.7.
2. Kamiński A., Wizna na tle pogranicza polsko-rusko-jaćwieskiego [w.] Rocznik
Białostocki, 1961, t.1
3. Kamiński A., Pogranicze polsko-rusko-jaćwieskie.[w:] Rocznik Białostocki, 1963, t.4.
4. Leszczyński A., Struktura społeczna ludności żydowskiej miast i miasteczek dawnego Obwodu Białostockiego w latach 1864-1914 [w.] Miasta północno wschodniej cześć Polski, Białystok 1982.
5. Studia Podlaskie, t.II, Białystok 1989.
6. Wierzbicka J., Niedaleko od Rajgrodu: Polski Sybir, Rajgród 2003.
7. Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w. [w.] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, t.1, Warszawa 1975.
8. Gloger Z., Dolinami rzek, Warszawa 1903;