Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Ochrona przeciwpożarowa

Postępujące zmiany klimatyczne i coraz częstsze okresy powtarzającej się suszy powodują, że pożary choć obecne w dolinie Biebrzy od dawna, w ostatnim czasie stały się bardzo poważnym zagrożeniem i wyzwaniem. W okresie letnim szczególnie narażone są lasy – przede wszystkim bory, natomiast w okresie zimy, wiosny, a ostatnio także latem - otwarte ekosystemy nieleśne.

Rozległość terenu oraz jego niedostępność sprawiają, że powstający pożar jest bardzo trudny do opanowania i ugaszenia. Ze względu na istniejące podłoże torfowe powstają pożary podziemne, mogące trwać wiele miesięcy i spustoszyć wielkie obszary. Na takich obszarach klęski ekologicznej trudno jest następnie przywrócić naturalne układy ekologiczne – przykładem jest pożar powstały latem 1992 r. na tzw. Trójkącie w basenie środkowym doliny Biebrzy, gdzie w wyniku wypalenia się torfu w miejsce torfowisk pojawiły się sukcesyjne stadia leśne pionierskich gatunków jak osika, wierzba i brzoza.

Dlatego też bardzo ważne są działania zapobiegawcze podejmowane przez Park (m.in. organizacja niezawodnego systemu łączności, baz sprzętu przeciwpożarowego, punktów czerpania wody), a w razie powstania pożaru szybkie jego zlokalizowanie i ugaszenie. Stąd bardzo ważną pozycją ochrony przeciwpożarowej Biebrzańskiego Parku Narodowego są obserwacje naziemne, prowadzone przez Służbę Parku w okresach wysokiego zagrożenia pożarowego. Obserwacje te polegają na patrolowaniu terenu i prowadzeniu obserwacji z istniejących w terenie turystycznych wież widokowych. Od kwietnia do połowy października, w okresie największego zagrożenia w Parku prowadzony jest stały dyżur przeciwpożarowy w Punkcie Alarmowo-Dyspozycyjnym (PAD) mieszczącym się w bazie terenowej Parku w Goniądzu – telefon alarmowy 85 738 03 41. Oprócz przyjmowania zgłoszeń dyżurni przez cały czas obserwują obraz przekazywany z kamery video zamontowanej na dostrzegalni wybudowanej w 2003 roku i usytuowanej przy osadzie Barwik (Basen Dolny). W razie zauważenie ognia natychmiast informują straż pożarną oraz Służbę Parku. Takie rozwiązanie znacznie poprawiło system ochrony p-poż. a w przyszłości planowana jest jego rozbudowa o kolejne dwie dostrzegalnie – w basenie środkowym i północnym,  tak by własnym systemem objąć cały obszar Parku. Ponadto nasza dostrzegalnia funkcjonuje w systemie ochrony przeciwpożarowej Lasów Państwowych i wspierana jest informacją z dostrzegalni Nadleśnictwa Rajgród i Nadleśnictwa Knyszyn – co poprawia skuteczność działania.

W 2021 roku Dyrektor Biebrzańskiego Parku Narodowego po przeprowadzeniu analizy występowania pożarów na terenie Parku zwrócił się do 1 Podlaskiej Brygady Wojsk Obrony Terytorialnej o możliwość przeprowadzenia patrolowych lotów przeciwpożarowych Bezzałogowym Statkiem Powietrznym. W wyniku przeprowadzonych rozmów i korespondencji Grupa Rozpoznania Obrazowego 1 Podlaskiej Brygady Wojsk Obrony Terytorialnej prowadziła loty patrolowe w okresie największego zagrożenia pożarowego. Bezzałogowy Statek Powietrzny dostarcza informacji i pozwala pracownikom parku na podjęcie odpowiednich działań w momencie wykrycia pożaru. W przypadku pożaru od razu przekazana jest pełna informacja tj. dokładna lokalizacja, wielkość pożaru, w którą stronę rozprzestrzenia się pożar, czy stwarza zagrożenie dla ludzi i budynków.

Służby Parku wyposażone są w podstawowy sprzęt gaśniczy i w razie zauważenia podczas patrolowania terenu pożaru podejmują samodzielnie akcję gaśniczą. Jednakże to na barkach Straży Pożarnej (OSP i PSP) spoczywa gaszenie pożarów przy wsparciu służb terenowych Parku. Za ich ofiarność , trud, niezawodność i współpracę w ratowaniu biebrzańskiej przyrody jesteśmy im bardzo wdzięczni. Co roku Służba Parku stara się rozwijać posiadaną bazę sprzętu pożarowego i infrastrukturę. W latach 2015-2019 zakupiono m.in. beczkowóz 7 tys. litrów do gaszenia i dogaszania pożarów, który bardzo się sprawdził podczas największego dotychczas pożaru w Parku pod koniec IV 2020 r., tłumice teleskopowe gumowe, lornetki do patrolowania p-poż., 3 samochody patrolowo-gaśnicze, wyremontowano 2 bazy p-poż. (Orzechówka i Werykle), ustawiono 150 szt. tablic informacyjno-ostrzegawczych o zagrożeniu pożarowym, dokonano remontu 10 km drogi dojazdowej do pożaru na Grzędach (droga z Woźnejwsi – od granicy Parku do uroczyska Nowy Świat), dzięki czemu pojazdy i sprzęt gaśniczy może sprawnie dotrzeć na Nowy Świat, poprawiono nawierzchnię i usunięto zakrzaczenia na drodze wewnętrznej z Leśniczówki w Wólce Piasecznej do uroczyska Wysoki Grąd,  wprowadzono stały dyżur pożarowy w PAD.  W ramach corocznej umowy z Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Białymstoku, Park w ramach środków finansowych z funduszu leśnego, może wykorzystać będący w dyspozycji samolot do akcji gaśniczych z powietrza. Niejednokrotnie bez takiego wsparcia pożary byłyby bardzo trudne, wręcz niemożliwe do szybkiego ugaszenia.

Staramy się także podczas spotkań, za pomocą mass mediów czy własnej strony internetowej i fb informować społeczność lokalną i odwiedzających Park o zagrożeniu pożarowym i niebezpieczeństwie jakie niesie ze sobą pożar – z nadzieją, że zminimalizuje to ilość powstających pożarów. Niestety, co roku dochodzi w Parku od kilku do kilkunastu pożarów, choć na szczęście są też lata kiedy ich w ogóle nie ma. Skalę zjawiska pokazują przykładowe statystyki pożarów: 2015 r. – 19 pożarów, 2016 r. – 6 pożarów, 2017 r. – brak pożarów, 2018 r. – 8 pożarów, 2019 r. – 22 pożary (okres wzmożonej suszy), 2020 r. (okres wzmożonej suszy wiosną, stan na 1.06.2020) – 21 pożarów, w tym największy dotychczas powierzchniowo pożar w historii Parku, który wydarzył się w dniach 19-26.04.2020 w basenie środkowym i objął łączną powierzchnie 5 526 ha ( w tym 1127 ha ekosystemów leśnych łącznie z enklawą Las Wroceński i 4 399 ha ekosystemów nieleśnych).

Prowadzona akcja gaśnicza trwała przez kilka dni - w dzień i w nocy. Płonęły trzcinowiska, turzycowiska i lasy. Ogień za sprawą silnego wiatru przemieszczał się szybko – przeskakując drogi, rowy a nawet cieki wodne. W trudnym terenie, w trudnych warunkach pogodowych, pozornie ugaszony ogień tlił się w ukryciu, by w krótkim czasie na nowo rozgorzeć. Trzeciego dnia działań ratunkowych dym i łuna pożaru była widoczna z 20 kilometrów. Minister Środowiska i Lasy Państwowe zadysponowali samoloty gaśnicze oraz śmigłowce, które w czasie akcji zrzuciły setki, jeżeli nie tysiące metrów sześciennych wody. Często sytuacja stawała się dramatyczna – czoło lub boki ognia zaczęły zagrażać lokalnym miejscowościom. Pożar zbliżył się do miasta Goniądz. Dzięki wiedzy, umiejętnościom i doświadczeniu strażaków udało się zabezpieczyć i obronić budynki, osady i miejscowości. Ogień zaczął się wdzierać w drzewostany Lasu Wroceńskiego oraz Grząd. Zagrożony pożarem był obszar Czerwonego Bagna. Do akcji włączyły się kompania gaśnicza z województwa warmińsko – mazurskiego oraz siły ze szkół aspirantów państwowej straży pożarnej w Krakowie i Poznaniu. Dysponowano kolejne siły i środki z Wojsk Obrony Terytorialnej, pomagały również osoby prywatne - w gaszeniu, dowożeniu sprzętu, ludzi, jedzenia i wody. W wielodniowej akcji uczestniczyło około 1,5 tys. osób. Na wielkie uznanie i podziękowania zasługują ludzie wielkiego serca. Bezinteresowna pomoc w dostarczaniu jedzenia, ciepłych posiłków, wody, napojów, środków czystości, paliwa i środków opatrunkowych była wręcz niewyobrażalna. O wielkim społecznym odzewie świadczy także kwota zebrana w zbiórce charytatywnej (3 547 660,00 zł). Środki te zostały przekazane ochotniczym strażom pożarnym na zakup sprzętu pożarowego. Pozostaje nam wyrazić wielką wdzięczność wszystkim, którzy nawet w najmniejszym stopniu przyczynili się do ugaszenia pożaru.

Bezpośrednio po ugaszeniu pożaru, w wyniku wielokrotnych patroli Wojsk Obrony Terytorialnej, Służb Terenowych, Straży Parku, Pracowników Parku, stwierdzono jedynie miejscowe, niewielkich rozmiarów zapalenia podpowierzchniowych warstw murszejącego torfu. Pożar na prawie całej powierzchni miał charakter powierzchniowy. W ciągu tygodnia strawił 5526 hektarów. Zniszczeniu nie uległy obszary ochrony ścisłej. Szacowanie strat nadal trwa, analizy przyrodnicze są w toku. Niezwłocznie po pożarze, Instytut Badawczy Leśnictwa, rozpoczął dwa projekty badawcze mające na celu ocenę stanu wybranych elementów przyrodniczych Biebrzańskiego Parku Narodowego po pożarze, identyfikację zmian zachodzących w następstwie pożaru oraz zaplanowanie działań z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Badania te zostały dofinansowane ze środków Funduszu Leśnego przez Lasy Państwowe i wykonane na zlecenie parku. Celem projektu realizowanego przez Instytut Badawczy Leśnictwa pt. „Biebrza po pożarze – monitoring ekosystemów, ochrona i zapobieganie” jest opracowanie planu ochrony przeciwpożarowej Biebrzańskiego Parku Narodowego, monitoring zmian sukcesyjnych roślinności z wykorzystaniem bezinwazyjnych metod teledetekcyjnych, badania ankietowe społeczności lokalnej oraz osób odwiedzających Park w kontekście społecznej wartości Biebrzańskiego Parku Narodowego. Prace nad dwoma projektami są prowadzone przez doświadczony zespół naukowców z Instytutu Badawczego Leśnictwa i niewątpliwie dostarczą ważnych, aktualnych danych o stanie siedlisk przyrodniczych po pożarze oraz wyznaczą kierunek planowania ich dalszej ochrony.

Dzięki umowie podpisanej, 20 sierpnia 2021 roku z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, na tym cennym przyrodniczo terenie powstanie system przeciwdziałania niszczącemu działaniu ognia, wart 5 mln zł. Pożary stanowią w Parku jedno z największych zagrożeń.

Umowa zawarta z NFOŚiGW przewiduje realizację projektu pod nazwą: Budowa systemu przeciwdziałania powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Inwestycja zakłada opracowanie planu operacyjnego ochrony przeciwpożarowej ekosystemów BbPN, modernizację i rozbudowę techniczną do przesyłu obrazu i danych. W ramach projektu zostanie stworzony system automatycznej detekcji dymu, którego częścią będą dwie nowe wieże (tzw. dostrzegalnie). Wdrożony ma być również system komunikacji pożarowej między głównymi i terenowymi centrami monitoringu, dostosowany do kontaktów z jednostkami służb zewnętrznych w czasie prowadzenia działań ratowniczo – gaśniczych.

Bardzo ważną częścią inwestycji będzie zakup ze środków NFOŚiGW sprzętu i wyposażenia do prewencji przeciwpożarowej i akcji ratunkowych: samochodów patrolowo – gaśniczych z modułem gaśniczym (4 komplety), mobilnych zestawów gaśniczych szybkiego reagowania (4 komplety), ciągnika, beczkowozu oraz agregatu talerzowego, bezzałogowych statków powietrznych do działań prewencyjnych i pożarniczych (2 komplety) z kursem operatora dronów dla 8 osób, opryskiwaczy spalinowych (8 sztuk), agregatów prądotwórczych (4 sztuki) oraz łodzi z silnikiem do prowadzenia działań prewencyjnych i pożarniczych. Dopełnieniem projektu będzie modernizacja bazy przechowywania i ochrony sprzętu oraz budowa magazynu w Goniądzu.

* - w tym lasy w enklawie Las Wroceński

Większość sprzętu i wyposażenia służącego ochronie przeciwpożarowej w Biebrzańskim Parku Narodowym zakupiona została dzięki dotacjom z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz funduszowi leśnemu PGL Lasy Państwowe – za co składamy serdeczne podziękowania.

• autor: A. Rutkowski, A. Wiatr, W. Wróblewski, data: 2021-08-30