Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

LIFE08 NAT/PL/000511 „Securing the population of Aquila clanga in Poland: preparation of the National Action Plan and primary site conservation” Zabezpieczenie populacji orlika grubodziobego Aquila clanga w Polsce: opracowanie Krajowego Planu Ochrony oraz podstawowe działania ochronne

Planowany czas trwania Projektu
styczeń 2010 - czerwiec 2013

Partnerzy Projektu
Biebrzański Park Narodowy www.biebrza.org.pl
Komitet Ochrony Orłów  www.koo.org.pl
Ptaki Polskie  www.ptakipolskie.pl

Cele Projektu
Strategicznym celem Projektu jest opracowanie Krajowego Planu Ochrony orlika grubodziobego Aquila clanga, który to Plan będzie jednocześnie jednym z głównych efektów całego przedsięwzięcia. Plan w swoim zamierzeniu ma być kompleksowym, długofalowym programem działań ochronnych, których wdrożenie zapewni właściwe utrzymanie siedlisk kluczowych dla gatunku i wzrost liczebności populacji w dzisiejszym areale oraz potencjalną ekspansję na tereny, na których obecnie już nie występuje.
Do czasu przygotowania i wdrożenia Planu, w ramach Projektu przedsięwzięte zostaną działania o charakterze ochrony czynnej, których celem jest zabezpieczenie siedlisk orlików i utrzymanie ich populacji na co najmniej obecnym poziomie - w ich jedynej polskiej ostoi na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz w Obszarze Natura 2000 Dolina Biebrzy. Wśród najważniejszych kierunków działań można wymienić: zabiegi hydrotechniczne zmierzające do podniesienia i utrzymania poziomu wód gruntowych w kluczowych lub szczególnie narażonych siedliskach, odkrzaczanie i wykaszanie żerowisk, zabezpieczenie miejsc lęgowych przed drapieżnikami i w miarę potrzeby szkodliwymi działaniami ludzi, zapewnienie miejsc lęgowych (platformy gniazdowe).
Projekt dotyczy najrzadszego z europejskich orłów oraz najmniej poznanego. Zaplanowanie długofalowych działań ochronnych dla tego gatunku musi być poprzedzone solidnym studium naukowo-badawczym, które poza aspektami typowo przyrodniczymi zawiera również elementy społeczne i promocyjne - tym bardziej że Projekt zakłada nie tylko opracowanie Krajowego Planu Ochrony Gatunku, ale również daleko idące przygotowanie dla procesu jego wdrożenia.

Planowane działania
Działania zaplanowane w ramach Projektu dzielą się na cztery główne obszary:

1. Naukowo-badawczy: zebranie i analiza aktualnie dostępnej wiedzy oraz szczegółowe poznanie biologii, behawioru oraz siedlisk polskiej populacji orlików grubodziobych.
2. Działań ochronnych skoncentrowanych na siedliskach oraz samej populacji, które to działania w przyszłości będą rozpowszechniane jako dobre praktyki.
3. Społeczno-promocyjny: konsultacje społeczne oraz działania mające na celu kształtowanie postawy współodpowiedzialności, podniesienie poziomu świadomości i wiedzy społecznej o orliku oraz problemach i potrzebie jego ochrony wśród lokalnych grup interesu a także wśród ogółu społeczeństwa.
4. Dokumentacyjny: opracowanie ekspertyz niezbędnych do prawidłowego przygotowania oraz przyszłego wdrożenia Krajowego Planu Ochrony Aquila clanga (hydrologiczna, gruntowa/własnościowa dotycząca gruntów kluczowych z punktu widzenia ochrony orlika, botaniczna, legislacyjna).

 Oczekiwane efekty
Z przyrodniczego punktu widzenia celem (oczekiwanym efektem) Projektu jest co najmniej ustabilizowanie populacji orlika grubodziobego w ostatniej krajowej ostoi tego zagrożonego gatunku, zaś w dalszej perspektywie zapewnienie warunków do wzrostu jego liczebności. Aby warunek ten osiągnąć prowadzone będą zadania z zakresu ochrony czynnej zmierzające do polepszenia stanu siedlisk zarówno lęgowych i żerowiskowych. W tym momencie warto podkreślić, że orlik jest gatunkiem dwuśrodowiskowym - wybiera (najchętniej) stare, podmokłe lasy na lęgowiska, zaś zalewowe łąki na łowiska. Wszystko to w oparciu o solidne ekspertyzy naukowe a także analizy administracyjno-prawne, które łącznie będą też stanowić fundament dla Krajowego Planu Ochrony Aquila clanga.
Poza opracowaniem Krajowego Planu wśród kluczowych zakładanych efektów Projektu można wymienić:

1. Powiększenie i zabezpieczenie żerowisk orlika grubodziobego w Dolinie Biebrzy - podniesienie poziomu wód gruntowych, odkrzaczanie, wykaszanie.
2. Zabezpieczenie wszystkich aktywnych stanowisk lęgowych przed drapieżnikami lądowymi oraz działalnością człowieka - repelenty, wykorzystanie kamer przemysłowych, monitoring.
3. Rozpoznanie i ochrona istniejących i potencjalnych siedlisk lęgowych - połaci dojrzałych, podmokłych lasów - zabezpieczenie przed działalnością człowieka, przygotowanie do wykupu.
4. Wzrost wiedzy i świadomości w zakresie ochrony orlika grubodziobego (jego potrzeb i wartości) wśród lokalnych Interesariuszy (samorządowcy, rolnicy, mieszkańcy) oraz decydentów na poziomie krajowym (Urzędnicy odpowiedzialni za zagadnienia ochrony przyrody), a także szerszej opinii społecznej.
5. Rozpoznanie i zapewnienie mechanizmów, które zabezpieczą skuteczną i trwałą ochronę gatunku i jego siedlisk w przyszłości - głównie w powiązaniu z programami rolniczymi.
6. Rozpoznanie podobnych inicjatyw w innych krajach oraz nawiązanie współpracy międzynarodowej.

Oczekiwane efekty ekologiczne
Wśród najważniejszych efektów ekologicznych o charakterze bezpośrednim (a) należy wymienić:

1. Ochrona gniazd przed drapieżnictwem ssaków (głównie kuny leśnej) - zmniejszy śmiertelność młodych ptaków, przyczyni się do ustabilizowania stanowisk lęgowych. Pary, które kończą swój lęg sukcesem w roku następnym najczęściej zajmują to samo gniazdo lub budują nowe w najbliższej okolicy. Stabilizacja stanowisk i zwiększenie skuteczności odbywanych lęgów będzie również możliwa dzięki budowie sztucznych platform gniazdowych - co jest szczególnie ważne w sytuacji gdy brakuje dostatecznie dojrzałych, silnych drzew.
2. Odkrzaczanie terenów objętych sukcesją drzew i krzewów lekkonasiennych (olcha, brzoza, osika, wierzby) następnie ich ekstensywne wykaszanie (ogółem co najmniej 1000ha). Zabiegi te stworzą dodatkowe żerowiska dla orlików - dzięki temu możliwy będzie w przyszłości wzrost liczebności populacji. Wykaszanie otwartych, zarastających terenów łowieckich jest konieczne do podniesienia efektywności polowań orlików. Co szczególnie ważne, zmniejszony zostanie dystans dolotu części par na żerowisko - dzięki czemu wzrośnie ilość czasu spędzanego przy gnieździe i w efekcie lepsza będzie ochrona lęgów.
3. Niezwykle ważnym aspektem przygotowanego Projektu jest zapoczątkowanie procesu przeciwdziałania hybrydyzacji orlika grubodziobego z orlikiem krzykliwym Aquila pomarina. Jednym z kluczowych elementów będzie tutaj trwałe różnicowanie warunków żerowiskowych obu gatunków orlików. Orlik krzykliwy wnikający obecnie w silnie zmienione, przesuszone lęgowiska orlików grubodziobych wybiera lekko wilgotnych, nisko koszonych łąk z obfitością norników i różnych gatunków płazów. Typowe żerowiska orlików grubodziobych to rozległe, okresowo zalewane torfowiska. W takich warunkach nie radzi sobie orlik krzykliwy, który w Dolinie Biebrzy zajmuje nie zalewane tereny peryferyjne. Budowa urządzeń piętrzących będzie początkiem procesu zmiany warunków hydrologicznych w Dolinie - w przyszłości regularnie zalewanej. Taki stan powinien zatrzymać lub znacznie ograniczyć postępujący proces hybrydyzacji. Ponadto stworzenie optymalnych warunków siedliskowych (powstanie rozległych terenów zalewowych) powinno też bezpośrednio przyczynić się do zwiększenia liczebności orlików grubodziobych w całej Dolinie.
4.  Warto podkreślić, że orlik grubodzioby jest doskonałym gatunkiem parasolowym, zatem zabiegi ochronne jemu dedykowane będą służyły innym gatunkom związanym z siedliskami mokradłowymi - zarówno otwartymi jak i leśnymi. W szczególności podniesienie poziomu wód gruntowych i utrzymanie zalewów spowoduje wzrost bioróżnorodności - szczególnie w odniesieniu do awifauny. 
     

Projekt współfinansowany jest ze środków UE w ramach instrumentu finansowego LIFE+ oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Więcej: www.orlikgrubodzioby.org.pl